Eenzaamheid en depressie

Uit het Geluksonderzoek van UGent van 2018-2019 blijkt dat bijna de helft van de Belgen zich "soms tot altijd" eenzaam voelen. In 2019 maakte VRT NWS-journalist Xavier Taveirne een reportage reeks 'Eenzaamheid' op Canvas. Hieronder de trailer met enkele korte getuigenissen.

Verschillende gezichten van eenzaamheid

Eenzaamheid betekent niet altijd hetzelfde. Je kan weinig sociale contacten hebben en je toch niet eenzaam voelen. Maar je kan ook veel contacten hebben en je tóch eenzaam voelen.

Eenzaamheid is een gevoel van gemis aan (kwaliteitsvolle) sociale relaties. Je kan 2 vormen onderscheiden:

• Emotionele eenzaamheid: het missen van een hechte, emotionele en intieme band, met een partner, familielid of vriend(in).
• Sociale eenzaamheid: het missen van een brede sociale kring van mensen die iets gemeenschappelijk met je delen, zoals collega’s, buren, een vriendenkring.

We hebben beide vormen van relaties nodig, maar de mate waarin verschilt van persoon tot persoon.
Bekijk enkele voorbeelden

Eenzaamheid is een subjectieve ervaring. Het gaat over een gevoel van gemis. We zijn ontevreden over onze sociale relaties. We willen het graag anders zien.

Eenzaam? Je bent niet alleen

In eenzaamheid sta je niet alleen. Verschillende onderzoeken tonen dit aan. Eenzaamheid blijkt vaker  voor te komen bij bepaalde bevolkingsgroepen. De meest kwetsbare groepen zijn mensen die leven in armoede, mensen die werkloos zijn of mensen met een slechte gezondheid.

Opvallend is dat vooral jonge mensen eenzaamheidsgevoelens ervaren (Geluksonderzoek 2018-19). Het gaat om 54,5 procent van de Belgen tussen de 20 en 34 jaar.

Opvallend is dat ouderen (60+) zich relatief gezien minder eenzaam voelen. Zij hebben meestal minder sociale activiteiten, maar voelen zich desondanks niet vaker eenzaam dan jongere leeftijdsgroepen. Een mogelijke verklaring is dat zij voldoende hechte relaties hebben opgebouwd en tevreden zijn met deze (enkele) intense contacten.

De invloed van eenzaamheid

Eenzaamheid heeft belangrijke persoonlijke en sociale gevolgen. Eenzaamheid gaat samen met onder andere de volgende risico’s:

• Een verminderde gezondheid
• Een verhoogd risico op mentale klachten, waaronder depressie
• Pessimisme
• Stigmatisering
• Een hogere kans op vroegtijdige sterfte

Het is dan ook belangrijk dat we eenzaamheid ernstig nemen. Helaas worden gevoelens van eenzaamheid vaak genegeerd. Je schaamt je over je eenzaamheid, je hebt niemand om mee te praten of je merkt dat eenzaamheid een taboe is. Hierdoor kan je in een neerwaartse spiraal terecht komen.

Hoe herken je die neerwaartse spiraal? En hoe doorbreek je eenzaamheid?

De neerwaartse spiraal van eenzaamheid

Eenzaamheid ontstaat meestal niet plots. Het ontwikkelt zich als een proces.

Ieder van ons kan zich op een bepaald moment even eenzaam voelen. Als reactie hierop kan het zijn dat je je terugtrekt. Mogelijk merk je dan gedachten op als “Waarom is er niemand voor me?” of “Anderen hebben me er niet graag bij”. Je begint te piekeren. De negatieve gedachten versterken vervolgens het gevoel van eenzaamheid of andere sombere gevoelens. Je trekt je meer terug. En zo kom je uiteindelijk in een diepe put terecht.

Deze neerwaartse spiraal maakt ook duidelijk waarom eenzaamheid een risicofactor voor depressie is. Als je je eenzaam voelt, ben je geneigd om je terug te trekken. Je ontwikkelt steeds meer negatieve gedachten zoals “Ik ben tot last voor anderen” of “Zie je wel, niemand wilt met me omgaan”. Deze negatieve gedachten versterken gevoelens van somberheid.

Omgekeerd kan een depressie het gevoel van eenzaamheid versterken. De kans is groot dat je je blijft afzonderen en je steeds eenzamer voelt.

Vaak zijn depressie en eenzaamheid zo met elkaar verbonden, dat het niet mogelijk is om te zeggen wat de kip of wat het ei was. Eenzaamheid en somberheid versterken elkaar.

Omgaan met eenzaamheid en depressie

Om de neerwaartse spiraal van eenzaamheid te doorbreken, is het belangrijk om stilaan toch sociaal contact op te zoeken, ook al heb je hier (aanvankelijk) geen zin in.

Het doorbreken van eenzaamheid begint bij een goed gesprek. Door over je eenzaamheid te praten, valt er vaak een blok van je schouders. Je staat er niet meer alleen voor. Je kan een gesprek aangaan met een goede vriend, familielid of collega. Je kan ook beroep doen op een professionele hulpverlener.

Stapsgewijs kan je meer menselijk contact gaan opzoeken. Begin met kleine, haalbare stapjes. Hoe kleiner de drempel, hoe groter de kans op succes. Zo kan je bijvoorbeeld proberen om elke dag een koffie te gaan drinken en vriendelijk om je heen te glimlachen. Of je kan jezelf voornemen om een bericht te sturen naar een vriend(in) die je lange tijd niet hebt gezien. Verwacht geen wonderen van deze acties. Eenzaamheid is niet op één dag ontstaan en zal ook niet op één dag verdwijnen.

Na een tijdje kan je meer gericht proberen je eenzaamheid aan te pakken. Stel jezelf de vraag: “waarom ben ik me eenzaam gaan voelen?”.

• Mis je een één-op-één intieme band? Of mis je vooral een bredere kennissenkring om op terug te vallen?
• Wat is er in je leven veranderd waardoor je je nu eenzaam voelt?
• Waardoor ging het vroeger wél goed?

Zodra je een antwoord hebt op deze vragen, kan je je eenzaamheid gerichter aanpakken.

• Als je een intieme, emotionele band mist kan je beter inzetten op één (of enkele) relatie(s).
• Als je een brede kennissenkring mist kan je je misschien aansluiten bij een sportclub, een sociaal-culturele vereniging , een workshop of opleiding volgen of je ergens inzetten als vrijwilliger.
• Enkele voorbeelden van organisaties zijn de herstelacademie (www.herstelacademie.be) , het steunpunt sociaal-cultureel werk (www.socius.be) of een vrijwilligersorganisatie (www.vrijwilligerswerk.be).

Lees het voorbeeld van An-Sofie

Onderzoek toont aan dat het aangaan van intieme, emotionele banden een positief effect heeft in de behandeling van depressie. Het gaat dan voornamelijk over het aangaan van sociale relaties waarbij je een gevoel van verbondenheid ervaart. Denk daarbij aan relaties waar je je veilig en gewaardeerd voelt. Het gevoel van verbondenheid is evengoed een beschermende factor tegen de ontwikkeling van een depressie.